Half Nederland viel gisteren over de column van Hanina Ajarai heen, waarin ze zich verwonderde over het feit dat Nouri’s tragedie haar zoveel meer doet dan die van honderden MH17 slachtoffers. Persoonlijk vond ik het geen sterke column. Dat was het. Voor de nabestaanden van de MH17 ramp hadden haar woorden uiteraard meer impact. Woorden als ‘Op emotioneel niveau doet het mij niets. Helemaal niets. Ik heb geen seconde getreurd om de slachtoffers, ik ben niet geïnteresseerd in het onderzoek en de rechtszaak en ik sla de meeste berichtgeving over de MH17 over’.
‘Ja, maar ik….’
Over Hanina’s emoties heb ik geen mening. Zelf heb ik liever pijnlijke eerlijkheid dan geveinsd medeleven, maar ik kan me voorstellen dat dit voor anderen niet geldt. Maar in de column gaat het om de vraag: Waarom raakt de ene ramp me wel en de andere niet? Volgens mij zit hem dat in de herkenbaarheid en de mate waarin je het op jezelf kunt betrekken. Vannacht zijn er twee doden gevallen bij een aardbeving op Kos. Facebook stroomt dan vol met reacties van mensen die ook ooit op Kos waren. Alsof wij dat willen weten.
Na Bataclan meldden veel mensen dat ze de week ervoor ook nog naar een concert waren geweest in Tietjerksteradeel, Assen of Noordwijk. De focus wordt daarbij verschoven van de daadwerkelijke slachtoffers naar jezelf als mogelijk slachtoffer, mits de ramp zich drie jaar eerder of zeshonderd kilometer verder had afgespeeld. Zijn dit dan wél mensen die daadwerkelijk begaan zijn met de slachtoffers of de nabestaanden? Of verschilt hun denkwijze eigenlijk niet zoveel van die van Hanina?
Je suis Charlie
Als we meeleven, dan zijn we daarin erg selectief. Met Tijn leven we mee (en terecht), maar de andere kinderen op de afdeling kinderoncologie kennen we niet. Nouri’s familie wordt massaal gesteund, die van Sylvia Nooij niet. Na een aanslag in Frankrijk zetten we massaal Franse vlaggen en ‘Je suis Charlie’ op onze Facebookpagina’s, maar we vergeten de aanslagen en doden in Afrika, Azië en het Midden Oosten. Daarnaast ontstaat er een zekere gewenning. De hoeveelheid Belgische vlaggen op Facebook was aanzienlijk kleiner dan die van de Franse variant.
Hanina zei gisteren op tv dat ze niet aan collectieve rouw doet. Ook daar vielen mensen over. Maar net als zij vraag ik me af wat collectieve rouw is en of het wel bestaat. Een rouwproces is een rauw proces, dat je overvalt in al zijn heftigheid. Dat je niet kunt dempen met vlaggetjes op Facebook. Dat bij nabestaanden door blijft branden en pijn blijft doen. Ook jaren later nog, als er geen kaartjes met vallende herfstbladeren en weggeblazen pluisjes van een paardenbloem op de deurmat vallen, waarin staat dat je altijd mag bellen als je iets nodig hebt. Wat je nooit daadwerkelijk zult doen. En dat weten de afzenders ook wel.
Pretpark-idee en Oranjegevoel
Collectieve rouw geeft ons een gevoel van verbondenheid. Erbij horen. En als kuddedier (dat is de mens nu eenmaal) vinden we dat fijn. Micha de Winter, hoogleraar pedagogiek aan de Universiteit Utrecht, is kritischer. Hij zal het beeld niet snel vergeten van de mensen langs de snelweg, in vrijetijdskleding, met mobieltjes en picknickmanden. Hij zag het met eigen ogen, vanaf de andere kant van de snelweg. ‘Ik vond het shockerend om te zien’, zegt hij in Trouw over de aanslag op de MH17. ‘Het gaf me een pretpark-idee, er gebeurt eindelijk wat.’ Met rouw heeft dat volgens hem weinig te maken, meer met opwinding, een Oranjegevoel. ‘Dit is de manier waarop we omgaan met nationale gebeurtenissen.’
Collectieve rouw of massaal meeleven?
Daarnaast is collectief rouwen voor de meesten nog te behappen, omdat het bijna anoniem kan. Je draait weer eens een nummertje van Michael Jackson of David Bowie of je bent een minuut stil. Je zoekt een voorbedrukte kaart en zet er ‘sterkte’ op. Dat is makkelijker dan bij de nabestaanden langs te gaan en te vragen hoe het nu eigenlijk écht gaat. Of om te erkennen dat je niet weet wat je moet zeggen en het doodeng vindt om de confrontatie met het verdriet van de ander aan te gaan. Laten we het daarom voortaan ‘massaal meeleven’ noemen. Met ‘collectief rouwen’ doen we de nabestaanden echt tekort. En wil je niet meeleven, ook goed. Maar slik je kwetsende teksten even in.
